Bevroren in de tijd

Iedereen gaat door ervaringen in het leven waarin we uit ‘de vanzelfsprekende geborgenheid’ van het bestaan vallen. De term ‘breukervaring’ kan je daar bij gebruiken: je kan het gevoel hebben te zijn opengebroken. Je verlies controle door het ervaren van de meest onontkoombare kwetsbaarheid.

Benauwdheid

Verlies kan zo diep raken, dat het fundament van het bestaan wordt ontwricht. Daar horen allerlei emoties bij die je misschien herkent: angst, paniek en verstijving. Soms voelen mensen dat ook letterlijk in hun lijf. Ze voelen benauwdheid of hebben het gevoel dat er een olifant op de borst is gaan zitten. Anderen huilen onophoudelijk of voelen zich depressief.

Op zoek naar jezelf

Rouw kan grote fysieke impact hebben, al is het alleen al door het verstoorde slaapritme en het slechter eten. Daar schreven we niet voor niets een heel boek over: ‘Van missen krijg je het koud.’

Daar komt ook die hele fundamentele vraag bij die rouwenden regelmatig stellen: wat heeft het leven nu nog voor zin? Je bent niet alleen een dierbare kwijtgeraakt, maar je bent ook naar jezelf op zoek. Je bent niet meer wie je was en je kan het gevoel hebben dat het hele leven opnieuw moet worden uitgevonden.

De ander in jou

Misschien komen we er soms pas na een verlies achter hoeveel de ander onderdeel van ons was en is. Door alle dagelijkse routines, de bekende grapjes en alledaagse gewoontes ben je diep verbonden met de ander. Deze diepe verbintenis met de ander wordt verbroken bij een overlijden. Dat kan voelen alsof je bent geamputeerd. De fantoompijn hoort er dan absoluut bij.

Bevroren in de tijd

Een bijzondere uitdrukking die wel eens wordt gebruikt is dat je vast kunt zitten in een tijdloze tijd of een bevroren tijd. Na zo’n pijnlijke amputatie zit je niet op gezelligheid te wachten. Het veiligste kan je eigen wereld voelen. Dat is een van de redenen waarom rouwenden zich soms helemaal afzonderen. Ergens zoeken ze nog steeds de verbinding met vroeger, met ‘zoals het was’. Maar dat is er niet meer. Tegelijk kunnen ze niet verder. En zo zitten ze bevroren in de tijd.

‘Rouw als fenomeen wijst ons niet alleen op hoe we ons hechten aan mensen van wie we houden, maar ook op dat we ons niet los kunnen definiëren van mensen van wie we houden.’

Prof. Dr. Anne Goossensen

Als dit lang gaat duren, kan dat problematisch worden. Degene die je mist verdwijnt niet alleen langzaam maar zeker verder in de tijd, maar je raakt ook steeds meer los van het hier en nu. De kast met kleding blijft onaangeraakt. De stoel waar de ander altijd in zat blijft staan en blijft altijd leeg. Het kan mooie symboliek zijn. Het kan echter ook een uiting zijn dat de realiteit niet onder ogen wordt gezien.

Een weg door rouw

Hoe vind je een weg uit het niemandsland waar je je in bevindt tijdens rouw? Daar is veel over te zeggen.

Het is niet voor niets dat er vaste gewoonten, symboliek en rituelen zijn rondom een overlijden. Alleen al een uitvaart markeert een definitief afscheid die helpen om een eerste stap te maken vanuit de wereld die er was en naar de nieuwe werkelijkheid.

Zoals gezegd is er nog veel meer over te schrijven. In andere artikelen gaan we hier zeker ook nog verder op in. Lees de lectorale rede van Prof. Dr. Anne Goossensen ‘Stuck in a frozen or timeless time’, rouwen als kunst en kunde (PDF) die ze in 2022 in Dordrecht hield. Hier wordt veel dieper ingegaan op de betekenis van kunst en rituelen in rouw.