Wat betekent gecondoleerd?

Wat betekent ‘gecondoleerd’ en mag je bijvoorbeeld ‘van harte gecondoleerd’ zeggen? Je zegt het tegen iemand die onlangs een dierbare is verloren. Het is als een vaste formule. Taalkundige Wouter van Wingerden zocht uit waar het woord en de uitdrukking vandaan komt en hoe je deze moet gebruiken.

Letterlijk spreek je met het woord ‘gecondoleerd’ uit dat je met iemand ‘meelijdt’. Een alternatief dat dicht bij de oorspronkelijke betekenis van het woord komt, is ‘Mijn medeleven’.

Woordenboek

Waar komt gecondoleerd vandaan? Het is het voltooid deelwoord van condoleren, dat in woordenboeken altijd wat stijfjes en ongemakkelijk omschreven wordt:

• iemand zijn deelneming betuigen bij een sterfgeval, hetzij in persoon (mondeling en/of schriftelijk), hetzij via internet (schriftelijk); rouwbeklag betuigen aan iemand, met name aan een nabestaande van een overledene (ANW)
• rouw­be­klag, deel­ne­ming be­tui­gen aan … (Van Dale)

Veilige formule

Deelneming, rouwbeklag … het zijn wat kille, formele woorden die extra benadrukken hoe moeilijk zo’n situatie is. Zelfs het veelgebruikte gecondoleerd voelt als een zwaar woord, en dat komt natuurlijk door de omstandigheden waar het in thuis hoort. Het zijn allemaal formules om een sociaal beladen situatie te kunnen bezweren. Ze zijn niet mooi, maar ze bieden houvast. Als je om woorden verlegen zit, kun je hier in elk geval je toevlucht toe nemen.

Het is een hele kunst om iemands zware verlies in andere woorden te vatten zonder in clichés te vervallen of verkeerde dingen te zeggen. Zeker als je iemand voor het eerst spreekt als je hoort dat haar of zijn kind, partner, ouder, broer of zus is overleden, neem je graag je toevlucht tot een welgemeende maar veilige reactie. ‘Gecondoleerd’ is altijd goed.

Ook etiquettedeskundige Beatrijs Ritsema raadt deze vaste frase aan, of anders ‘Mijn medeleven met …’

Pijn en verdriet meevoelen

Wat betekent gecondoleerd nu precies? Wie ‘Gecondoleerd’ tegen iemand uitspreekt, wil zeggen: ik sta naast je, ik leef met je mee, ik voel medelijden. Dat laatste is ook de letterlijke betekenis van condoleren: het Latijnse condolēre komt van com- ‘mee’ en dolēre ‘pijn hebben, smart voelen’. ‘Meelijden’ dus, ‘pijn en verdriet meevoelen’. In het huidige Nederlands drukt het werkwoord meeleven de betekenis het best uit. Je hoort ook weleens het zelfstandig naamwoord medeleven gebruikt worden: ‘Mijn medeleven met …’

My deepest sympathy

In het Engels horen mensen in rouw vaak uitspraken als ‘my deepest sympathy’ of ‘sympathies’. Het woord sympathie betekent letterlijk ‘meevoelen’ en past daarmee heel goed bij meeleven en medelijden. Overigens is ook in het Engels condolences heel gebruikelijk: ‘my deepest/heartfelt/sincere condolences’.

Gecondoleerd met?

Pas in 2016 heeft Van Dale gecondoleerd apart aan het woordenboek toegevoegd. Daarbij wordt duidelijk waarom je het voorzetsel met gebruikt en bijvoorbeeld ‘gecondoleerd met je vader’ kunt zeggen. Het is een verkorting:

ge­zegd om deel­ne­ming te be­tui­gen aan ie­mand die een naas­te ver­lo­ren heeft

• ge­con­do­leerd met uw ver­lies
• ge­con­do­leerd met (het ver­lies van) jul­lie va­der, uw man

Van harte gecondoleerd

Kun je overigens ‘van harte gecondoleerd’ zeggen of schrijven? Ja, zegt Onze Taal. Het is een welgemeende versterking van ‘gecondoleerd’. Een nadeel is alleen dat van harte associaties oproept met feestelijke gelegenheden, omdat het ook los voorkomt als verkorting van van harte gefeliciteerd. Daardoor vallen sommige mensen erover.

Gefeliciteerd

De positieve tegenhanger van gecondoleerd is gefeliciteerd. Letterlijk betekent dat ‘gelukgewenst’, wat je overigens ook kunt zeggen: ‘Van harte gelukgewenst!’ Het Latijnse woord felicitas ‘geluk’ is er goed in te herkennen.

Helaas zit ‘Gefeliciteerd!’ zó sterk in ons hoofd dat mensen zich bij het condoleren geregeld vergissen en in die beladen situatie niet ‘Gecondoleerd’ maar ‘Gefeliciteerd’ zeggen. Dat risico is nog groter als je met ‘Van harte’ begint. Ben je bang dat dat jou overkomt, kies dan voor een alternatief als ‘Sterkte’ – een wens die ook op veel condoleancekaarten staat.

Bron: doetietsmettaal.nl »