Anders dan verwacht: als rouw niet komt zoals gedacht

“Ik voelde me schuldig omdat ik niet genoeg verdrietig was.” Zo’n uitspraak horen we regelmatig bij Bright Elephant. Het is een van die ongemakkelijke geheimen die mensen vaak voor zich houden na een verlies. Want hoe leg je aan anderen uit dat je na het overlijden van een dierbare vooral dankbaarheid voelt? Of zelfs blij bent om de mooie herinneringen? En dat je niet wekenlang in diep verdriet bent ondergedompeld…

De golf van verdriet kwam niet

Jennifer verloor haar levenspartner Kate aan kanker. In de weken en maanden na Kate’s overlijden wachtte ze op de golf van verdriet die zou moeten komen. Ze vroeg zich af of er misschien iets mis was met haar. Had ze Kate niet genoeg liefgehad? Was ze haar verlies aan het ontkennen?

Maar die golf van verdriet kwam niet. In plaats daarvan voelde ze zich verbonden met wie Kate was geweest. Blij en dankbaar voor de tijd die ze samen hebben geleefd. Soms zelfs vol blijdschap bij het ophalen van herinneringen. “Ik dacht dat er iets mis was met mij,” vertelt ze. “Tot ik ontdekte dat er meer manieren zijn om met verlies om te gaan dan alleen rouw.”

Een cultureel script

Dat idee dat we “moeten” rouwen is eigenlijk nog niet zo oud. Pas in de laatste eeuw is rouw veranderd naar een gevoelsmatig voorgeschreven proces. We verwachten dat mensen door bepaalde fases gaan, dat ze hun verlies moeten “verwerken”. Sommige therapeuten en experts gaan zelfs zo ver te zeggen dat je therapie nodig hebt als je niet rouwt. Of nog erger: er wordt pontificaal gezegd dat “verkeerd rouwen levensgevaarlijk is”.

Recent onderzoek van Columbia University laat een ander beeld zien. Een aanzienlijk aantal mensen blijkt opmerkelijk goed om te kunnen gaan met verlies, zonder intense rouw te ervaren. En nee, dit komt niet door ontkenning of ‘uitgestelde rouw’. Het is heel belangrijk dat je serieus neemt wat je voelt en je niet “laat aanpraten” dat jouw weg van rouw niet gezond is of zelfs levensgevaarlijk.

De kracht van aandacht

“Waar richt je je aandacht op?” Deze simpele vraag maakt een wereld van verschil. We zien regelmatig hoe mensen worstelen tussen de twee werelden: het gemis aan de ene kant en de herinnering aan de andere kant. Het mooie is: je hebt daarin meer keuze dan je denkt.

Iemand vertelde laatst hoe ze, elke keer als ze thuiskwam, dat zware gevoel had dat haar man er niet meer was. Gemis. Leegte. Tot ze het op een dag anders ging doen. Ze wilde zich vooral richten op de manieren waarop hij er nog wèl is in plaats van alleen het gemis. De foto’s aan de muur, zijn favoriete stoel, de tuin die hij had aangelegd – het werden geen pijnlijke herinneringen aan wat ze miste, maar belangrijke tekens van hoe hij altijd in haar leven zal blijven.

Ruimte voor authenticiteit

Lees wel even goed mee: dit betekent niet dat intense rouw ‘verkeerd’ is. Integendeel. Het gaat erom dat mensen op verschillende manieren omgaan met verlies en dat dat oké is. Er is geen voorschrift in hoe je moet rouwen. Want net zoals er vele manieren zijn om lief te hebben, zijn er vele manieren om afscheid te nemen en vele manieren om te herinneren.

Wat zou er gebeuren als we stoppen met het logisch vinden dat iedereen “moet” rouwen? Als we mensen gewoon vragen hoe het met ze gaat, zonder verwachtingen? Het zou zomaar kunnen dat we dan eerlijkere gesprekken krijgen over verlies, waarin ook ruimte is voor dankbaarheid, vreugde en verbinding. En dus niet dat we sociaal gewenst gedrag gaan vertonen en bijvoorbeeld het diepe verdriet opzoeken, omdat ‘iedereen zo hoort te rouwen’.

Misschien is dat wel waar het om gaat: dat we elkaar de ruimte geven om authentiek te zijn in hoe we omgaan met verlies. Ook als dat anders is dan verwacht.

Ken je iemand die een verlies heeft meegemaakt?

Vraag eens open hoe het met ze gaat. Zonder verwachtingen, zonder oordeel. Soms is dat het mooiste geschenk dat je kunt geven.

PS: in het nieuwe boek Troostifant kom je mensen tegen die allemaal op een eigen manier een verlies hebben meegemaakt en allemaal op een eigen manier rouwen. Troostifant is de vriendelijke olifant die dichterbij komt. Een kopje thee met je drinkt. Een boek vol troost.